Yapı Kredi Yatırım Strateji Notu: Bastırılmışların Dönüşü

“İnsan, olduğunu sandığı şey değildir; insan, gizlediği şeydir.” demiş André Malraux. Pekala insanın kendinden bile gizledikleri yok olmuyorsa nereye gidiyor? Bastırılmış olanın geri dönüşü sorunu olan “bilinçdışının keşfi”, aslında Freud’dan evvel Nietzsche’nin “Dionysos felsefesi” yahut Dr. Jekyll ve Mr. Hyde’ın kıssasında görsek de, ete kemiğe bürünmek için Freud ve Jung’u beklemek zorunda kaldı. Bu “keşif”, “Gündelik Ömrün Psikopatolojisi” olarak tezahür etmeye başladı zira 1914 – 1945 ortası, global bir deliliğe ve medeniyetin intiharına yanlışsız yol alan bir periyottu. Freud, “Civilization and its Discontents” isimli yapıtında bastırılmayı şu formda açıklar: “Zihinsel hayatta bir kere oluşmuş hiçbir şey yok olamaz. Her şey bir formda korunur ve uygun şartlarda bir defa daha gün ışığına çıkarılabilir.”

Freud, bilinçdışını ve bastırılanın geri dönüş mümkünlüğünü göstermek için arkeolojik ve mimari bir benzetme kullanır. Roma’yı, antik bir kentin üzerine ve etrafına inşa edilmiş çağdaş bir kent olarak tanımlar. Lakin günümüzdeki kentin yüzeyi altında kalanları bulmak için şuurlu olarak hafriyat yapılabilir yahut tarihi eserler tesadüfen keşfedilebilir.

Paris’in, Romalılar periyodundan kalma sloganı olan “fluctuat nec mergitur” yani ”dalgalanır lakin batmaz” aslında tüm sistemlerin sürdürülebilir olması için gerekli olan bir özelliği anlatır: Yani ister toplumsal, ister daha dar iktisat, isterse de piyasalar için olsun; sistemin sürdürülebilir olması, mümkün mertebe tüm risklerin görünür olmasını, yani yapay olarak bastırılmamış yahut güzele gitmediği için yok sayılmamış olmasını gerektirir. Aksi takdirde, siz “riskleri ortadan kaldırayım” derken o riskler hal değiştirir ve genelde, tıpkı bilinçaltına ittikleriniz üzere, daha güçlü ve denetim edilmesi sıkıntı bir formda tekrar karşınıza çıkar. İnsanlık tarihinde bunun sayısız örneği olmasına karşın, birçok vakit çıkar ve güç çatışmaları ve bazen de düzgün niyetli fakat bütünsel bir bakış açısından mahrumluk sebebiyle, birebir trajik sonuçlar tekrarlanır. Tekrarlanmasının sebeplerinden biri de, sebepten çok, semptomların teşhis edilmesi ve sonradan kıssanın sebeplerden çok sonuçlar üzerine yorumlanmasıdır. Yakın tarihteki, akla gelen birinci örneklerden biri 2008’de başlayan global finansal ve ekonomik kriz. Global finans sistemi diz üstü çökmeden evvel, bir krizin neredeyse kaçınılmaz olduğunu anlatan birçok tahlil de olmasına karşın, bu türlü bir krizin öngörülemez olduğu, yani “siyah kuğu” olduğu öyküsü hala anlatılıyor.

Borsalarda üst trend var, lakin zamanlamaya dikkat

Bu dinamiğin şimdiki bir gibisi var. Teşbihte biraz kusur olsa da, emtialar konusuna bu açıdan yaklaşmanın yararlı olacağını düşünüyoruz. Lakin oraya girmeden evvel, piyasalara bir göz atalım. Ocak’ta yaşanan düşüşün akabinde ve çok satım aşırılıklarına dayanarak Ocak ayı sonlarında iddia ettiğimiz piyasa tabanının oluştuğunu gördük. Başka borsalar ve genel olarak barometre aldığımız S&P500 endeksinin 4200 civarı düzeylerini birinci çeyrek için taban kabul etmeye devam ediyoruz.

Mart ayı başlarında tekrar düzeltme ihtimalini görsek de Şubat ayının sonlarına bizimkiler dahil borsaları üst eğilimli izlemenin ve short tarafta ısrarcı olunmaması gerektiğini düşünüyoruz. Evvelki notlarımızda gelebileceğini söz ettiğimiz daha ılıman piyasa ikliminin birinci çeyrek sonuna kadar zigzaglı da olsa devam etmesi bizce hala daha beklenen. Bununla birlikte, gerek yıla bakış gerekse akabindeki notlarımızda değindiğimiz üzere bu yılın geçmişten farklı olduğunu ve çok daha dikkatli olunması gerektiğini yineliyoruz.

S&P500’de tepe nerede?

S&P500 endeksinin 4800 civarını geçmesinin güç olduğunu, Nasdaq endeksinin ise muhtemelen esasen doruğunu yapmış olduğunu düşünmeye devam ediyoruz. Yani ABD borsaları başta olmak üzere birçok piyasa için uzun vadeli zirve oluşumu içinde olduğumuzu ve şu anki genel kanının tersine bilhassa ikinci çeyrek ve yaz aylarının çok daha çetin geçmesini beklemeye devam ediyoruz. Bu bağlamda da daha evvel söz ettiğimiz taktiksel ve stratejik görüşlerde bir değişiklik yok.

Emtialar favori

Geçen sene olduğu üzere bu sene de emtia en beğendiğimiz varlık sınıfı olmaya devam ediyor. Geçen sene en uygun performansı göstermiş olan emtia bu sene başından beri de liderlik koltuğunda oturmaya devam ediyor. Güç ve madencilik dalını yıla girerken ön plana çıkarmıştık ve güç sektörel bazda en âlâ performansı gösterdi. Kısa vadede güç payları çok yükselmiş olsa da her ikisi de global çapta favori pay kesimlerimiz olmaya devam ediyor.

Tekrar emtialara dönelim lakin biraz geriye, 2008 krizinin öncesine gidelim. 2008 krizi, genelde gözünü para hırsı bürümüş birkaç Wall Street bankacısının riskli eserler yaratıp bunu günahsız şahıslara satması biçimindeki bir öykü olarak anlatılıyor olsa da, aslında gerçek daha komplikeydi. Anlatılan kıssada emtiaya pek yer verilmiyor lakin gerçek bu türlü değil. Şu an anlatılan iktisat ve piyasa kıssasında de emtiaya pek yer verilmiyor, kıymetsiz bir yan rol yahut karakter oyuncusu muamelesi yapılıyor. Bu hem yanlışsız değil hem de riskleri ıskalamamıza sebebiyet verir.

Hakikaten, petrol başta olmak üzere, emtia fiyatlarının 2006-2008 yıllarındaki artışı, enflasyon ve faizlerde yükselişi tetiklediği üzere tüketiciden petrol üretenlere bir servet transferi ve geriye daha az tüketilebilecek bir gelir bırakarak dünya ekonomilerini yavaşlattı. Ayrıyeten bu faiz yükselişi, daha sonra patlayan ipotek krizlerini tetikledi.

Tarihe baktığımızda, aslında İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana, petrol fiyatlarındaki artışların neredeyse tüm kıymetli global durgunluklarda kıymetli bir rol oynadığını görüyoruz.

”Peki; yeterli, beğenilen da bir sürü yeni teknoloji var, artık çok daha verimliyiz. Esasen ESG de moda oldu, üstelik fosil yakıtlara eskisi üzere bağımlı değiliz, bak elektrikli araçlar da geliyor” diyebilirsiniz. Evet, çevreci dertlerle başlayan karbon emisyon konusu, değerli devletlerin en acil bahislerinden biri. Pazarlama için, imaj çalışması açısından ESG konusu da moda oldu, doğrudur. Bu da anlatılması hoş bir öykü.

Emtia arzı çok sıkışık

Lakin gerçek dünyada durum maalesef çok farklı ve şimdi değerli bir gelişme kaydedildiğinden bahsetmek sıkıntı. Hatta son derece hoş ve iyiniyetli çevreci bir akımın birçok tehlikeli yan tesir yarattığını görüyoruz. Gözden düşen ve imaj telaşlarıyla bastırılan fosil yakıt başta olmak üzere birçok kıymetli emtiaya yıllardır yapılmayan büyük yatırımlar sonucunda, arz tarafı son derece hassas hale geldi.

Muharrir:  Murat Berk, Baş Stratejist

Cemre Yoldaş yazı dizisi:  Benimle Davranışsal İktisat Öğrenmek İster misin?

2022 nasıl başladı?

30 yıllık emtia uzmanı:  Ben hayatımda bu türlü piyasa görmedim!