Prof. Dr. Boratav: “Türkiye için Sri Lanka senaryosu gündeme gelebilir”

İktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav, memleketler arası dev bankaların vadesi gelen kredileri yenilememeleri durumunda negatif rezervleri olan Türkiye için Sri Lanka senaryosunun gündeme gelebileceğine işaret etti.

İktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav, doların pahalanmasının, faiz artışlarıyla birlikte yüksek dış borç–kronik cari açık kırılganlığı içindeki etraf ekonomilerinde zincirleme kriz mümkünlüğünü güncelleştireceğini belirterek, “Arjantin, Sri Lanka, Pakistan’da yaşanmakta olan dış borç krizlerini izleyebilecek adaylar ortasında Türkiye de yer almaktadır” dedi. İflas bayrağını çeken Sri Lanka ile ekonomik buhranda olan Türkiye’yi karşılaştıran Boratav, “Finans kapital Türkiye’yi daha ölçülü, Sri Lanka’yı daha sert boyutlarda cezalandırdı” dedi. Boratav, aktüel siyasal seçenekler dahilinde seçimden sonra 2023’te IMF programına geçilebileceğini  kaydederek, “En dramatiği, bugün altılı mutabakat kümesinin temsil ettiği ana muhalefet de 2023’te bir IMF programını adeta sessizce kabul etmiş görünüyor” diye konuştu.

Prof. Dr. Boratav, GAZETE DURUM’a Türkiye’nin derinleşen ekonomik buhranını global gelişmeler çerçevesinde kıymetlendirdi:

Bir yanda global enflasyon artışı, resesyon telaşları, toplumlarda huzursuzluk, halklarda ayaklanma, besin ve güç krizi, bir öbür yanda Ukrayna-Rusya Savaşı, NATO’nun genişlemesi derken küresel iktisadın geleceği nereye gidiyor?

Korona salgınının tüm dünya ekonomilerinde yarattığı şokun akabinde ikinci bir şok, ABD öncülüğünde Batı’nın Rusya’ya karşı uyguladığı ekonomik yaptırımlardan kaynaklandı. Rusya’nın doğal gaz ve petrol ihracatına karşı uygulanan yaptırımlar, birinci evrede Batı’da güç maliyetlerini direkt doğruya üst çekti. Kamu maliyesi (transferler ve sübvansiyonlarla) telafi etmezse, enflasyonu üst, toplam talebi aşağı çeken bir şok… Ukrayna ve Rusya kökenli hububat arzının daralması sonunda enflasyon, bir besin krizini de tetikleyerek hızlandı. Bu etkenlere ham unsur fiyatlarının da yükselmesi eklendi. ABD’de enflasyon temposu yüzde 9’u aştı; son kırk yılın doruğuna ulaştı.

Yükselen enflasyon, finans kapital için bir kâbustur. Yansılar, Batı’da 1980 sonrasında yaşanan stagflasyon ortamına benzerlikleri akla getiriyor. O periyodu hatırlatayım: 1974 sonrasında OPEC’in ham petrol fiyatlarını sıçratması, bugünkünü andıran enflasyonist bir şok başlatmıştı. Ortada bir fark var: Bugüne nazaran çok daha örgütlü olan Batı personel sınıfı, fiyatların aşınmasını önledi; zincirleme ücret-fiyat hareketlerine yol açtı ve sonraki yıllarda enflasyonun kronikleşmesine yol açtı. Tahlil, ABD’de Fed lideri Paul Volcker’den geldi: 1981’de siyaset faizini 10 puan civarında sıçratarak yüzde 20’ye çıkardı. 1981-82’de ABD iktisadı sert bir küçülme ivmesine sürüklendi.

Yükselen faizler ve doların pahalanması, o tarihlerde Güney coğrafyasında neoliberalizme en fazla savrulmuş olan Latin Amerika ekonomilerinde bir dizi dış borç krizini tetikledi. 1980’li yıllar “Latin Amerika’nın kayıp on yılı” olarak da bilinir.

Stagflasyon, durgunlaşma/küçülme ile enflasyon bileşkesi bugün hortluyor mu?

Kırk yıl evvelki Fed üzere, ABD’de siyaset faizleri süratle üst çekiliyor. Amerikan iktisadı 2022’nin birinci üç ayında küçüldü. Birleşik Krallık ve AB’de de öngörüler birebir doğrultudadır. Faiz artışlarında ise Fed öncülük yaptığı için dolar avro ile muadil seviyeye çıkmıştır. Kırk yıl evvelki stagflasyonla bugün ortasında farklılıklar ve benzerlikler var. 1974 sonrasının tersine bugünlerde Batı personel sınıfı, enflasyona karşı fiyatları koruyabilecek örgütlenme gücünde değildir. Bu nedenle nakdî daralma sürerse, Batı’da enflasyon, bölüşümü sermaye lehine dönüştürdükten sonra frenlenebilir. Buna karşılık kırk yıl evvel Latin Amerika’da yaşanan borç krizinin daha da yaygınlaşarak tekrarı gündemdedir.

Tüm ülkelerde devlet, şirketler ve hane halkları yüksek seviye ve oranlarda borçlanmıştır. Ulusal borçlanma oranları da tepededir. Memleketler arası finansal krize karşı 2008 sonrasında Batı’nın izlediği likidite genişlemesi sonraki yıllarda Üçüncü Dünya’nın dış borçlarını tırmandırmıştır. 2020’de korona salgını karşısında malî disiplin unsuruna açıkça son verilmiş; bütçe açıkları ve iç borç oranları yükselmiştir. Ukrayna savaşı Batı bütçelerini tıpkı doğrultuda etkilemektedir.

Bu gelişmeler borç krizi mümkünlüğünü artıyor mu?

Bu etkenler sonunda borç krizi olasılıklarının arttığı ısrarla ileri sürülüyor. Ulusal parası (dolar) ile dış açıklarını “ödeme” ayrıcalığına sahip olan ABD dahi, Rusya’nın rezervlerine el koyarak doların uzun vadeli prestijini tehlikeye sürüklemiştir. Kısa devirde ise Fed faiz artışlarında öne geçmiş, dolar euro karşısında süratle pahalanmıştır. Doların kıymetlenmesi, faiz artışlarıyla birlikte, yüksek dış borç – kronik cari açık kırılganlığı içindeki etraf ekonomilerinde zincirleme kriz olasılıklarını yenileştirmektedir. Arjantin, Sri Lanka, Pakistan’da yaşanmakta olan dış borç krizlerini izleyebilecek adaylar ortasında Türkiye de yer almaktadır.

Önce Kazakistan işçileri ayaklanmıştı. Şili gibisi seçim ve referandum süreçlerinden geçerek hükümet değiştirdi. Akabinde Sri Lanka’da halk ayaklanıp sarayı bastı. Tümünün nedeni ortak: Saraylarda şatafat sürerken, yiyecek, ilaç ve güç üzere zarurî tüketim unsurlarının fiyatlarının uçması ve derinleşen yoksulluk. Sri Lanka, Gana, Arnavutluk, Makedonya, Hollanda, Arjantin… Makus giden iktisadın yansımaları olan ve dalga dalga yayılan ayaklanmalar daha da büyür mü?

Bu kalkışmalar, neoliberalizme karşı halk sınıflarının tepkileridir. Neoliberalizm, bence, “sermayenin sınırsız tahakkümünü dünya çapında yerleştirme tasarımı” olarak tanımlanabilir. Kökenleri daha eskidir; 1980 sonrasında yaygınlaştı. 20 yıl sineye çekildi; sonra çeşitli ülkelerde halk direnmelerini tetikledi. Yer yer iktidar değişikliklerine yol açtı. Birinci örnek Hugo Chavez’in 1999’da Venezuela’da iktidara gelmesidir. Son örneklerden kimilerine sorunuzda değiniyorsunuz.

Bu kalkışmalar o kadar sıklaştı ki, neoliberalizmin kaynaklarından ve uygulayıcılarından biri olan IMF bile, artık, dünya çapında bir toplumsal huzursuzluk endeksi oluşturmaya ve yayımlamaya başlamıştır. Kelamını ettiğiniz kalkışmalar neoliberalizmin halk sınıfları üzerindeki sonuçları ağırlaşınca bazen bizatihi patlak veriyor. Yalnızca iktidardaki kişi yahut partileri hedefleyen Sri Lanka’da olduğu gibi… Birinci evrede başarılı oldu; sonucun ne olacağı aşikâr değil. Bazen de neoliberalizmi direkt gaye alan örgütlü bir muhalefet evvel sokaklara taşıyor; programını seçimler yoluyla iktidara taşıyor. Şili’de, daha sonra Kolombiya’da olduğu gibi…

Sonuncu örnekler, en azından halk sınıflarının kayıplarını sistematik olarak telafiyi hedefleyen bir programın imkanlarını, hudutlarını sınayacak bir dönüşüme yol açacak mı? Latin Amerika’da “pembe dalga” ismi altında iktidara gelen sol rejimler tekrar yaygınlaştı. ABD’nin o bölgedeki ekonomik ve siyasal hegemonyasına karşı kendi ortalarında tesirli bir işbirliği gerçekleştirirlerse tüm dünyaya örnek olabilirler. 21’nci yüzyılın başlarında petrol ve ham husus fiyatlarının yükseldiği devirde Venezuela bu çeşitten bir rol oynamıştı. Bugün tekrarlanması daha güç; ancak ABD hegemonyasının dünya çapında gerilemesi sayesinde, hareket alanları genişleyebilecektir.

Türkiye ve Sri Lanka ortasında ekonomik dinamikler açısından birçok misal nokta var. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın enflasyonla çabayı ikincil tutarak, büyüme odaklı ekonomik rotayı seçmesini nasıl değerlendiriyorsunuz? Ali Babacan (18 Haziran 2022) bir konuşmasında hükümete iflas ihtarında bulunmuştu. Türkiye Sri Lanka üzere iflasa sürüklenir mi?

Makro-ekonomik neoliberal reçeteler son yıllarda hem Sri Lanka’da, hem Türkiye’de kelamını ettiğiniz iki iktidar tarafından kısmen çiğnendi. Sri Lanka’da malî disiplin, Türkiye’de para siyaseti (finansal istikrar) unsurları göz gerisi edildi. Finans kapital Türkiye’yi daha ölçülü, Sri Lanka’yı daha sert boyutlar da “cezalandırdı”. Sıcak para (spekülatif kısa vadeli yabancı sermaye) Türkiye’yi terk etti; üç döviz krizi yaşandı.

Ne var ki Türkiye, Batı ittifakı açısından jeo-stratejik öncelik taşıyan çok daha büyük bir iktisattır; bir dış borç krizi Türkiye’nin alacaklılarını da sert etkileyecektir. Bu nedenle ticarî krediler durmadı ve memleketler arası banka kredileri döndürüldü. Sri Lanka’da bu musluklar kapatıldığı için ülke temerrüde sürüklendi. Ali Babacan milletlerarası finans etraflarını yakından bilir. Büyük ehemmiyet taşıyan kredi risk priminin (CDS endeksinin) 900’ü aştığını vurgulayarak, memleketler arası dev bankaların vadesi gelen kredileri yenilemeyeceklerini ima ediyor. O vakit, net rezervlerini sıfırlamış, swaplar dikkate alınırsa negatif rezervleri olan Türkiye için Sri Lanka senaryosu gündeme gelebilecektir.

İktidar, sizce seçim öncesinde IMF ile mutabakat masasına oturur mu? Ya seçim sonrasında?

İktidar seçim öncesinde IMF’ye gitmez. Bakan Nebati’nin açıkça özetlediği “enflasyona değil, büyümeye öncelik…” yönelişi, az evvel işaret ettiğim döviz krizleri yaşanarak Türkiye’yi bugüne getirdi. Birkaç ay daha sürdürülebilir; o kadar… Bu yönelişin bilançosu açıktır: Altı yılda yüzde 4 civarında bir büyüme gerçekleştirildi ancak gelir dağılımı dramatik boyutlarda büyük sermayenin (şirketlerin, bankaların, müteahhitlerin) lehine dönüştürülerek, ücretliler yoksullaştırılarak…

Güncel siyasal seçenekler içinde bu süreç 2023’te bir IMF programı ile son bulacaktır. Ödemeler istikrarı krizlerine karşı IMF’nin klasik reçetesi, parasal- malî daralma ve dış borçların bütçelerde faiz dışı fazla yaratılarak vakit içinde ödenmesidir. Bu program, Türkiye’nin kelamını ettiğim emek-karşıtı bölüşüm şokunu (toplumsal bunalımı) ekonomiyi küçülterek, istihdamı aşağı, işsizliği üst çekerek daha da ağırlaştırır. Türkiye halkının ezici çoğunluğu için kabul edilemeyecek bir gelecek…

En hazini, bugün altılı mutabakat kümesinin temsil ettiği ana muhalefet de 2023’te bir IMF programını adeta sessizce kabul etmiş görünüyor. Nereden çıkarıyorum? Bugünkü toplumsal buhran ortamına karşı kısa vadeli rastgele bir siyaset seçeneği önermekten ısrarla kaçındıkları için… Ekonomik zahmetlere karşı, vergileme içermeyen “bol keseden vaatler”in yanı sıra, “hukuk devletine dönüş” ve “stratejik planlama teşkilatının kurulması” üzere “her kedere deva” sihirli iki anahtar…

Neoliberalizmi, sermayenin tahakkümünü ve bugünkü toplumsal buhranı kalıcılaştıran IMF seçeneğinin dışında tahliller, artık Türkiye’nin Cumhuriyetçi, sol, sosyalist akımlarına, düşünürlerine, iktisatçılarına düşmektedir.

Gazete Durum / İlknur Yağumli