Prof. Dr. Hakan Kara: Dövize endeksli mevduatın bu haliyle başarılı olması çok sıkıntı

Merkez Bankası eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, “döviz endeksli mevduatın bu haliyle başarılı olması çok sıkıntı zira ülkenin en temel meseleleri olan kaynakların etkinsiz dağılımı, verimsizlik ve itimat sorununu çözmüyor; hatta yarattığı belirsizlikle bu problemleri daha da belirginleştiriyor” dedi.

Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi ve Merkez Bankası eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, net rezervin ekside olması üzere riskler görmezden gelinerek hâlâ Merkez Bankası üzerinden yüklü döviz satışları yapılmasını şaşkınlık ve telaşla izlediğini vurguladı.

2022’de kur 13’lerde tutulabilirse enflasyonun yüzde 35-40 ortasında gerçekleşebileceğini anlatan Kara, yeni bir kur ve inanç şoku yaşanması durumunda ise enflasyon denetimden çıkabileceği konusunda uyardı. Prof. Dr. Hakan Kara ile döviz endeksli mevduatı ve iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

– Kurdaki artışı frenlemek için hayata geçirilen TL mevduata kur garantisi sistemini nasıl yorumlamak lazım? Faizin üzerinde kur artışı olursa ortadaki farkı kim ödeyecek?

Son aylarda yükselen enflasyona karşın TCMB siyaset faizinin düşürülmesi ve gerçek mevduat getirilerinin süratle eksiye geçmesi vatandaşın enflasyondan korunmak için dövize yönelmesine neden oldu. Döviz talebi kura, kur artışı da enflasyona yansımaya başladı. Enflasyondaki her yükseliş ve faizdeki her düşüş dövize hamlesi daha da güçlendirdi. Bu sarmal içinden çıkılmaz bir hal alınca bankalardan efektif çekilişleri başladı, şirketler fiyatlama yapamaz hale geldi. Sonunda iktisattaki çöküşü engellemek için kur muhafazalı mevduat devreye sokuldu.

200-300 MİLYAR TL EK YÜK GELEBİLİR

– Bu aracın kullanımı yüksek olur mu? Bu hazineye ve vatandaşa nasıl bir ek yük getirecek?

Bugün bir sigorta şirketi isteyene parasız trafik sigortası veriyorum dese herkes bu sigortayı yaptırır. Hasebiyle düz faiz ile muhafazalı faiz ortasındaki çıplak getiri farkı çok yüksek olmadığı sürece hali hazırda TL mevduatı olanlar büyük oranda bu sisteme geçecektir. Mevcut durumda dövizde olanlar ise biraz daha temkinli yaklaşabilir.

Tabi parasız kur sigortası dağıtınca şöyle bir risk ortaya çıkıyor. Kaza halinde parasız sigortayı veren taraf ziyan eder. Türk lirasının öbür para ünitelerine karşı paha kaybettiği periyotlarda Hazine’nin cebinden önemli para çıkabilir. Hazine diyorum lakin aslında Hazinenin parasının da halkın parası olduğunu unutmamak lazım. Bu kaynak birinci planda ek iç borçlanma ile karşılanabilir ve sonunda vergi ya da enflasyon yoluyla vatandaşın cebinden çıkar. Hasebiyle kur muhafazalı TL mevduat uygulaması pratikte halktan mevduat sahibine bir transfer manasına geliyor. Bir müddet sonra kamuya yüklenen maliyet katlanılabilir olmaktan çıkabilir. Mesela TL mevduatın yüzde 75’i bu sisteme dönerse ve olumsuz bir senaryoda kur faizin üzerine yüzde 30 artarsa kamu bütçesinde 200-300 milyar TL ortasında bir ek yük oluşabilir. Bu durum ülke risk priminin yüksek kalmasına neden olarak Hazinenin ve firmaların borçlanma maliyetlerini olumsuz etkileyebilir.

İTİMAT KURAL

– Kur muhafazalı mevduat sisteminin alternatifi faizleri daha da yükseltmek. Faiz artışı bundan daha maliyetli olmaz mıydı?

Faizden çok itimat kısmına odaklanmak lazım. İnanç veren bir merkez bankası ve kurumsal yapı olsaydı faizler çok yükseltilmeden bu iş çözülebilirdi. İtimat zayıfladığı için piyasa lakin önemli ödünler verilerek yatıştırılabildi. Ayrıyeten faizin artırılmadığı argümanı da gerçek değil. Şu anda ücretsiz verilen kur sigortasının mevcut datalarla ima ettiği primi çıplak mevduat faizine eklediğimizde mevduat faizinin efektif olarak yüzde 30’lar düzeyini aştığını görebiliyoruz. Kaldı ki Eylül ayında TCMB’nin faiz indirimlerine başladığı periyottan bu yana kredi ve tahvil faizleri 5-10 puan ortasında değişen oranlarda yükseldi. Hatta çıplak mevduat faizi bile son bir ayda önemli arttı. Zira artan kur ve enflasyon baskısı enflasyon beklentilerini süratle bozmaya başladı. TCMB’nin siyaset faizini makroekonomik temellerden uyumsuz olarak düşük tutma ısrarı piyasa faizlerini düşüremediği üzere, sonunda yetkilileri kur muhafazalı mevduat üzere riskli bir sistem oluşturmaya iterek gelecek jenerasyonların üzerine kıymetli bir potansiyel yük bıraktı.

– Dövize endeksli mevduat uygulamasının başarısız ya da başarılı olması ne manaya gelecek, her iki durumda ne çeşit riskler görüyorsunuz? Alternatifi var mı?

Döviz endeksli mevduatın bu haliyle başarılı olması çok güç zira ülkenin en temel sıkıntıları olan kaynakların etkinsiz dağılımı, verimsizlik ve itimat sorununu çözmüyor; hatta yarattığı belirsizlikle bu problemleri daha da belirginleştiriyor. Şu anda para siyasetinin duruşunun ne olduğu pek açık değil. Sıkı mı gevşek mi? Kelam konusu eser yalnızca mevduat için bir müdafaa sağlıyor, kredi faizlerinin enflasyonun altında kalma ihtimali var. Ayrıyeten şu anda ülkenin kur rejiminin ne olduğu belirli değil. Sabit kur rejimi ile dalgalı kur rejimi ortasında bir yerdeyiz fakat kurgulanan yapı her iki rejimin güzel yanlarından çok dezavantajlarını almış. Bu yapı büyük bir şok geldiğinde şoku söndüren değil şoku büyüten bir etkileşim içeriyor. Kur sert sıçradığında otomatik parasallaşmaya yol açan riskli bir kurgu var. Bunun yerine TCMB faizleri enflasyonla uyumlu seviyelerde tutulup, faizden olumsuz etkilenen fakat iş modeli sürdürülebilir olan şirketlere devletin faiz yahut teminat sübvansiyonu yapması daha aktif ve daha az maliyetli bir tahlil olabilirdi.

ORTADA BİR MODEL YOK

– TL’nin kıymet kazanması durumunda Yeni Ekonomik Model nasıl işleyecek? Kur nasıl rekabetçi yapılacak?

Ortada bir model olduğunu söylemek güç. Olsa olsa denetimden çıkan döviz kuruna bir açıklama bulmak için ivedilikle ortaya atılmış bir fikir olabilir. Dünyada enflasyonu raydan çıkararak istikrar sağlayabilmiş tek bir ülke yok. Belirsizlik yaratarak rekabetçilik sağlanamaz. Rekabetçilik gerçek ve yapısal bir husustur. Para siyasetinin rekabetçiliğe verebileceği en temel dayanak öngörülebilirliği sağlamaktır.

FAİZ İNDİRİMİ MÜMKÜNLÜĞÜ ARTTI

– Son kararla gördük ki örtülü faiz artışı kelam konusu. Bundan sonraki süreçte Merkez Bankası’ndan faiz indirimi bekliyor musunuz, indirim olursa sonuçları ne olur?

Kur muhafazalı mevduat sisteminin devreye girmesi TCMB’nin seneye birinci çeyrekte faiz indirimine devam etme mümkünlüğünü artırdı. Döviz kuru makul bir eşiğin altında kalırsa siyaset faizinde ek düşüş gelebilir. İndirimlerin devam etmesi biraz evvel bahsettiğim riskleri tetikleyeceğinden kur muhafazalı sistemin ömrünü kısaltabilir.

FİYAT DÜŞÜŞÜ BEKLEMEYİN

– Döviz kurundaki gerileme fiyatlar ve enflasyon üzerinde aşağı taraflı tesir yapar mı?

Kurdaki gevşeme bu basamakta enflasyon üzerindeki üst istikametli baskıları azaltır. Şirketler kurdaki düşüşü süreksiz, artışı ise daha kalıcı algıladığından genelde kur yükselişi fiyatlara düşüşlerden daha süratli yansır. Şirketler fiyatlama yaparken yalnızca seviyeyi değil oynaklığı da dikkate alır. Girdi alımlarının yüksek kur seviyelerinden yapılmış olması da son pahalanmanın fiyatlar üzerindeki tesirini sınırlayabilir. Ayrıyeten akaryakıt üzere enflasyona direkt ve dolaylı besbelli yansımaları olan bir kalemde vergi siyasetleri nedeniyle pek düşüş olmayacak. Bu nedenle yakın periyotta kurdaki düşüşün genel fiyat endeksine aşağı taraflı tesirinin nispeten sonlu olması beklenir. Kurdaki gevşeme daha çok otomatik fiyatlama yapılan araba, ithal elektronik eşya ve paket cins üzere kura endeksli eserlerin fiyatlarını düşürebilir. Buna karşın birçok eser fiyatının Aralık ortalaması Kasım ortalamasının çok üzerinde olacak. Bu da Aralık’ta enflasyonda önemli bir sıçrama görülebileceğine işaret ediyor.

YABANCI YATIRIMCI ÜLKEDEN UZAK DURUR

– Kurun bir gecede 5-6 lira düşmesi ya da çok süratli artması.. Bu volatilitede iş yapmak yatırım yapmak mümkün olur mu?

Volatilite (oynaklık) ticari faaliyetlerde fiyatlama ve planlama yapmayı zorlaştıran en değerli ögelerden biridir. Volatilite ortamı çok yüksek tansiyonla yaşamaya misal. İş kalitesini düşürür, şirketlerin güçlerini daha çok sermayelerini muhafazaya harcamalarına neden olur. İş dünyasında yatırımları caydıran temel faktör yüksek faiz değil belirsizliktir. Kurun bir gecede 5-6 lira düşebildiği ya da çok süratli artabildiği bir iktisatta şirketler iş yapmakta zorlanır, uzun vadeli yahut direkt yabancı yatırımlar da ülkeden uzak durur. Bütün bunlar üretkenliği düşürür.

TCMB ZİYAN EDER

– Bu devirde Merkez Bankası’nın asıl atması gereken adımlar nelerdi? Hâlâ eksi rezervde olması ne tıp riskler barındırıyor? Sıkı para siyaseti büsbütün rafa mı kalktı?

Bir mevzuyu netleştirmekte yarar var. Aslında milletlerarası standartlarda rezerv yeterliliği hesaplarında brüt rezerv kullanılır. Fakat bizde net rezervlerin geldiği nokta brüt rezervi gölgeleyebilecek riskleri beraberinde getiriyor. Şu anda TCMB rezervinin çok kıymetli bir kısmı bankalardan ödünç alınan dövizden oluşuyor. Bankalar döviz likiditesi açısından güçlü görünse de merkez bankası bir kısmını satmış durumda. Bunun yanı sıra altın rezervinin kıymetli bir kısmının yurt içine getirilmiş olması acil bir durum halinde satışta kullanılabilecek cephaneyi sınırlıyor. Ayrıyeten net rezervin ekside olması (döviz varlıklarının döviz yükümlülüklerinden az olması), TL’nin bedel kaybı durumunda TCMB’nin ziyan etme mümkünlüğünü artırır. Son olarak, rezervlerin düşük olması dış borcumuzu çevirme konusunda riskler yaratabilir, milletlerarası platformlarda pazarlık gücümüzü zayıflatabilir. Bütün bu faktörler mevcut durumda döviz müdahaleleri konusunda hareket alanını kıymetli ölçüde kısıtlıyor. Bu riskler görmezden gelinerek hala merkez bankası üzerinden yüklü döviz satışları yapılmasını şaşkınlık ve dertle izliyorum.

CARİ İSTİKRARDAKİ DÜZGÜNLEŞME YAVAŞLAYACAK

– Hükümetin uyguladığı yeni yaklaşımın işlemesi için cari açığın süratle düşmesi ve kısa müddette fazlaya geçmesi değerli. Sizce yakın vakitte bunu görecek miyiz?

Cari istikrar son bir yıldır kıymetli ölçüde altın ithalatındaki azalmanın tesiriyle 35 milyar dolardan 15,4 milyar dolara indi. Bundan sonra artık kısa vadede cari istikrardaki düzgünleşme yavaşlayacaktır. Mevcut kur muhafazalı döviz sistemi bir yandan kuru baskılayıp öteki yandan mallara olan talebi artırarak ithalatı besleyebilir. Ayrıyeten son periyotta tekrar başlayan kredi artışı da cari dengeyi olumsuz etkileyebilir. Hasebiyle bahar aylarına kadar cari fazla verilmesi pek mümkün görünmüyor. Kısa vadede özel bölümün ağır dış borç ödemelerini de dikkate alırsak önümüzdeki devirde döviz muhtaçlığı devam edecektir.

ENFLASYON DENETİMDEN ÇIKABİLİR

– 2022 yılı için kur, faiz, enflasyon, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz, ne çeşit riskler sözkonusu olabilir?

2022 için iddia yapmak bu evrede hakikat olmaz zira parametreler şimdi yerine oturmadı. Evvel TCMB’nin planladığı siyaset çerçevesi değişikliğini görmek lazım. Ayrıyeten mevcut kur muhafazalı mevduat sisteminin akıbetini de izlemek gerekecek. Ama şunu söyleyebiliriz: 2022’de enflasyon şu andakinden daha yüksek, büyüme ise daha düşük olacak. Birinci çeyrekten itibaren büyümede ivme kaybı görebiliriz. Dolar kuru 18’lerde kalsaydı önümüzdeki yıl için resmi enflasyon varsayımım yüzde 55-65 ortasındaydı. Önümüzdeki bir yılda kur 13’lerde tutulabilirse enflasyon yüzde 35-40 ortasına gerçekleşebilir. Yeni bir kur ve itimat şoku yaşanması durumunda ise enflasyon denetimden çıkabilir.

Global ölçekte ise en büyük risk ABD’de enflasyonun beklenenden daha inatçı olması. Fed’in erken faiz artırımı ve güçlü dolar senaryosu kur muhafazalı mevduat sisteminin ömrünü kısaltabilir.

Cumhuriyet