Fatih Özatay: Avrupa iktisadı daralırsa Türkiye iktisadına ne olur?

Hem Avrupa hem de ABD ekonomilerinin yakın gelecekte daralmaları ihtimalinin yüksek olduğu giderek daha sık lisana getiriliyor. Bir yandan Rusya-Ukrayna savaşının yarattığı arz kısıtları bir yandan artan enflasyonu makul seviyeye indirmek için merkez bankalarının siyaset faizlerini artırma sürecine girmiş olmaları bu ihtimali güçlendiren temel ögeler.

Oysa Türkiye iktisadı için birebir ihtimal pek lisana getirilmiyor. Büyümenin bir ölçüde düşebileceğinden kelam ediliyor ancak ekonomik daralma mümkünlüğü hakkında pek konuşulmuyor. Ne kadar gerçekçi?

Mayıs ayı itibariyle son bir yıllık toplam ihracatımızın yüzde 55’ini Avrupa ülkelerine yapmışız. Avrupa iktisadının daralması ya da daralmasa bile çok düşük bir oranda büyümesi halinde, ihracatımızın besbelli biçimde olumsuz etkileneceği manasına geliyor bu yüksek oran. Kaldı ki küresel bir yavaşlamadan söz ediliyor. Hasebiyle, birçok ülkeye ihracatımızın olumsuz etkilenmesi beklenir.

Olumsuz derken, illa ihracatımızın düşmesini kastetmiyorum. Dünya iktisadının ne ölçüde büyüyeceğine/daralacağına bağlı olarak o da ihtimal dahilinde lakin ihracatımızın artış oranının bariz biçimde azalması da olumsuz bir gelişme olur.

Küresel ölçekte yavaşlama olmasa bile

Uzun bir müddettir iktisatta işler yolunda gitmiyor. Azan enflasyon, sıçrayan kur ve risk primimiz ile daima düşen alım gücü bunun en somut göstergeleri. Bu türlü bir iktisatta, bu sevimsiz tabloyu değiştirmeyi hedefleyen önemli bir ekonomik program yürürlüğe konulmazsa, büyümenin eninde sonunda duvara toslaması beklenir.

Bir müddet büyümeyi sürdürmek için çeşitli siyasetler devreye sokulabilir. Mesela kredi artışı pompalanabilir. Ancak kırılgan bir iktisatta bu tıp siyasetleri sürdürmek mümkün olmaz. Dikkat ederseniz son vakitlerde kredi artışını törpülemeyi amaçlayan bir dizi tedbir devreye sokuldu. Mecburen ve de isteksizce. Çünkü kurun yükseliş eğilimi, artan riskler ve enflasyon, bu çeşit siyasetlere zarurî olarak son verilmesine yol açar. ‘Kırılgan’ bir iktisattan ‘kırıldı kırılacak’ etabına geçmek ansızın olur zira.

Özel tüketim harcamaları Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın (GSYH’nin) yaklaşık yüzde 60’ını oluşturuyor. Fiyatların bu kadar süratli arttığı bir ülkede, özel tüketim harcamalarının bu gelişmeden etkilenmemesi mümkün değil. Yüksek enflasyonun özel tüketim harcamaları üzerine zıt tarafta iki tesiri var.

Özel tüketim harcamaları ve döviz talebi

İlk tesir tüketimi artırıcı tarafta çalışıyor: Fiyatları artmadan bir an evvel gücümüzün yettiğince mal satın almak üzere. İkinci tesir burada devreye giriyor. Birden fazla fiyat ve maaş enflasyon karşısında eriyor. Hasebiyle, satın alma gücü azalıyor ve tüketim harcamalarını olumsuz etkiliyor. Birinci başlarda birinci tesir besbelli biçimde hissedilse de vakitle ikinci tesirin ağır basmasını beklemek gerekir.

İkinci çeyrek GSYH verisi açıklanmadı. Lakin birinci çeyrek verisi de bize ışık tutuyor: Özel tüketim harcamaları bir evvelki çeyreğe nazaran yüzde 2,8 oranında azaldı: İkinci tesirin başat olduğunu gösteriyor. İkinci çeyreğin GSYH verisi açıklandığında daha yeterli bir fikrimiz olacak bu mevzuda.

Türkiye’nin Mayıs 2022-Nisan 2023 periyodunda ödemesi gereken dış borç meblağı 182 milyar dolar. Bunun değerli bir kısmı ticari bağlantılar çerçevesinde alınan krediler. Mesela ihracat-ithalat kredileri. Bunların yenilenmesinde bir sorun yok. Lakin risk primimizin 900 baz puana (yüzde 9) sıçramış olması demek, döviz cinsinden borçlanırken tefeci faizi ödeyeceğimiz manasına geliyor.

Tefeci faizi ve döviz arzı

Tefeci seviyesinde döviz borçlanma faizini ödemek istemeyen şirketler olabilir. Bu tip bir şirket, vadesi gelen borcunu tekrar yurtdışından borçlanarak ödemek yerine, faaliyetini bir ölçü kısma kıymetine yurtiçinden döviz alarak borcunu kapatmak isteyebilir. Bu, döviz talebini artıracak bir gelişme olur.

İlk beş ayda 28 milyar dolar cari açık verdik. Artan güç fiyatları önümüzdeki devirde yıllık cari açığımızın daha yüksek bir paha alacağını ima ediyor. Bu da ek döviz talebi demek. Bir de yurtiçi yerleşiklerin enflasyonun çok altında seyreden TL faizleri nedeniyle, döviz talebini artıracağını düşünün.

Yazının tamamı burada.