Kerim Rota: MB’nin 31 Aralık’taki ziyandan kâra geçme operasyonunu anlatıyor

Kerim Rota, MB’nin 31 Aralık’taki 70 milyar lira ziyandan 60 milyar kâra geçme operasyonunu Serbestiyet’e kıymetlendirdi. Röportajı paylaşıyoruz.

—————————————–

Merkez Bankası’nın (MB) 70 milyar TL ziyan edecekken, 60 milyar TL kâr gösterdiğini açıkladınız. Nasıl oldu bu, nasıl fark ettiniz?

MB’nin analitik bilanço diye isimlendirdiğimiz bilançosuna baktığımızda kıymetli bir salınım gördük. MB’nin 70 milyar TL civarında ziyan etmesi beklenirken 31 Aralık günü birtakım süreçlerle ya da bir muhasebe değişikliğiyle 60 milyar TL kâr etmiş göründüğünü fark ettik.

Bu iki açıdan sürprizdi.

Birincisi, bu kadar büyük bir sürecin son güne bırakılması açısından sürpriz. İkincisi irtibatının hiçbir formda yapılmaması açısından sürpriz. MB bilindiği üzere özel bir kuruluş değil, kendine ilişkin yasası olan bir kurum. MB’nin muhasebesi bile olağan bankalardan farklı bir biçimde yapılır. O yüzden de yakın takip edilir.

Fakat özel bankalara benzeyen bir özelliği vardır: Kâr ettiğinde sahibine temettü dağıtır. MB’nin temettüsünü alan da Hazine’dir. 70 milyar ziyandan 60 milyar kâra bir günde geçince, bunun üzerinden Hazine’ye temettü dağıtacak.

Geçen sene mart ayında dağıtmıştı, ondan evvelki yıl ocak ayında dağıtmıştı. Yani muhtemelen üç ay içinde 60 milyar TL üzerinden, en azından 45-50 milyar TL civarı bir temettünün Hazine’ye aktarılacağını söyleyebiliriz.

Hatta şöyle enteresan bir şey var. Yılın son günü Hazine’nin yayımladığı Ocak-Şubat-Mart borçlanma programında şubat ayı için 44 milyar TL’lik borçlanma dışı bir kaynak girişi öngörüldüğü yazılıydı. Artık değerlendirdiğimiz sayılar tam üzerine oturmuş oluyor. Demek ki bu evvelce planlanmış ve bu 44 milyar TL’lik giriş muhtemelen MB’nin ödeyeceği temettü olarak planlanmış üzere görünüyor.

Farklı olan bu 60 milyar TL kârın bir gecede nasıl aktarılabildiği… Bunun iki metodu var.

Birinci sistem şudur. MB, mesela 2 sene evvel kur 6’dayken aldığı bir rezerv varsa şimdiki kurdan, 13’ten birine satar. Satılan yerin de yılın son günü olması nedeniyle bir ticari banka olamayacağını biliyoruz. Bir kamu bankası olma mümkünlüğü da çok azalıyor. Muhtemelen Hazine olabilir.

MB, vaktinde 6’dan aldığı dövizi 13’ten Hazine’ye satıp, sonra da birebir gün 13’ten geri alırsa; 6 ile 13 ortasındaki kısmı kâr olarak muharrir. Bu durumda sattığını tekrar 13’ten geri aldığı için stoğu da değişmez. Fakat ortadaki kâr, muhasebe kayıtlarında realize edilmiş olur.

Bankalar bu tip şeyleri öz kaynaklarındaki bir meblağı kâra aktarmak için yaparlar. Ancak MB’de ekseriyetle stokta duran dövizin maliyeti orada taşınır ve kâr-zarar hesaplarıyla ilişkilendirilmez. Bu, kur farklılıklarından ziyan görmemesi için MB’ye öbür ticari kuruluşlardan farklı olarak verilmiş bir esnekliktir.

Fakat 130 milyar TL üzere bir kârı yaratacak süreç çok büyük bir süreç olmalı. Biraz daha muhtemel diyebileceğimiz ikinci ihtimal de şu: MB, kendi denetçilerinden olumlu görüş alarak, değerleme kârını aktarma müsaadesini almış olabilir.

Denetçilerin bu türlü bir şeye müsaade vermesi MB’nin değerleme pratiklerinin dışında bir şey olmuş olur lakin MB ziyan etmek istemeyebilir.

Operasyonları ziyan etse bile bilançosunda ziyan göstermek istemeyebilir. Zira o vakit “MB sermayesini kaybetti, Hazine dönsün MB’ye sermaye koysun” üzere biraz absürt diyebileceğim tartışmalar ortaya çıkacak. Absürt bulma nedenim MB’nin sermayesinin yüksek olmasının, düşük olmasının, olup olmamasının aslında hiçbir ehemmiyetinin olmaması. MB bir prestij kurumu. MB’ler prestijleri kadar güçlüdür.

Bilakis, özel bankalar sermayeleri kadar güçlüdür. MB’de bunun çok kıymeti yok.

MB ziyan gösterirse reelde bir karşılığı olur mu?

Olabilir de olmayabilir de. Olabilir kısmı şu. MB’nin sermayesi çok küçük, sembolik bir sayıdır.

Bir ziyan gösterdiği vakit bu sermayeyi yiyip negatif bir öz kaynağa geçer. Bir kıymeti var mıdır derseniz, bence yoktur. Ancak devlet bu türlü bir imgeye müsaade vermek istemezse o vakit Hazine’den bir tahvil koyarlar ve MB’nin sermayesini yerine koyarlar.

Bu yapılanın sonucunda kâr-zarar hesabı sıfırlanmış olsaydı anlayışla karşılanabilirdi. Lakin bu yapılmamış, 60 milyar TL de kâra geçirilmiş. Bunun üzerinden Hazine’ye temettü ödenecek. Önümüzdeki 3 ay içerisinde ödenecek bu temettü de bir nakdî genişleme. Enflasyonist bir şey yani.

Hatırlarsınız 2019’un başında, Berat Albayrak devrinde MB’nin yıllardır biriken ihtiyat akçesi çekilmişti. “MB üzere sermayeye muhtaçlığı olmayan bir kurum niçin ihtiyat akçesi tutsun” üzere münasebetler üretilmişti.

İşte o tartışmaların karşılığının geldiği gün bugün oldu. MB’nin ihtiyat akçesi olsaydı bu türlü operasyonlara gerek olmazdı.

Çıkan ziyan, ihtiyat akçesiyle kapatılabilirdi. Böylece MB kendi bünyesinden karşılamış olurdu ve bu tartışmalar da açılmazdı. İhtiyat akçesi bugünler içindi.

Lakin alışılmış ki MB’nin ziyan üreteceği de beklenmezdi. Olağan kurallarda MB’ler bütün ülkelerde “karşıt döngüsel” kuruluşlardır. Hazine ziyan eder, şirketler ziyan eder, ülke büyük bir krizin içine girer ancak MB bunun karşısında tampon vazifesi görür.

Onlar ziyan ederken MB’ler kâr üretirler. Öbürleri kâr ederken de ziyan üretebilirler. Lakin bizim MB’miz bu ters döngüsel pozisyonunu 2 yıldır kaybetti.

128 milyar dolar sorunuyla, MB döviz borçlusu haline getirildiği için artık TL’nin kaybından Hazine ziyan ederken MB de ziyan ediyor. 30 Aralık’a kadar oluşan zararın ana sebebi bu.

Bu durum bundan sonra TL paha kaybettiği sürece MB’nin de ziyan üretmesinin kaçınılmaz hale geldiğini gösteriyor.

Bu sene MB’nin işleyişinden doğan bu avantajı kullandılar. Lakin önümüzdeki yıllarda bunu kullanma talihleri da kalmamış görünüyor.

MB’nin ziyanının en doruğa çıktığı gün 21 Aralık günüydü. MB’nin kur hesabı 140 milyar TL eksiye dönmüştü. Kurların 13’e gelmesiyle birlikte 30 Aralık’ta 70 milyar TL’ye inmişti. 21 Aralık’taki kurlar devam ediyor olsaydı bu mızrak bu çuvala hiçbir vakit sığdırılamayacaktı. Kur gerileyince öteki kalemlerden transferle bunu kâra geçirme talihi buldular.

Benim en çok eleştirdiğim nokta şu: MB’nin 2021’deki operasyonlarının ziyan ürettiğini hepimiz biliyorduk. Kurlar çok yükseldi, MB’nin faiz gelirleri bu kur artışlarını karşılamaya yetmedi. En azından ziyanı kapatıp, orada durmak yerine niçin Hazine’ye temettü ayıracak kadar büyük bir operasyona girişildi?

İkinci eleştirim de işte o varlık nedeni sorgulanan ihtiyat akçesinin neye yaradığının artık ortaya çıkmış olması.